بررسی ایران در بحران آب
ترسیم جایگاه ایران در بحران آب نیازمند شناخت کافی از شرایط اقلیمی، تاریخچه و وضعیت فعلی و الگو های مصرف حال حاضر می باشد. در این مقاله آرین خاک ایرانیان به بررسی ایران در بحران آب می پردازد با ما همراه باشید.
ایران از نظر جغرافیایی در عرض 55 تا 40 درجه ی شمالی و 44 تا 63 درجه ی طول شرقی واقع شده است که به طور کلی کشوری کوهستانی و نیمه خشک محسوب می شود.
ایران دارای چهار اقلیم اصلی است. این اقلیم ها عبارت‌اند از:
1 _ معتدل و مرطوب (سواحل جنوبی خزر)
۲_ سرد ( کوهستان غربی )
3_ گرم و خشک (فلات مرکزی )
4_ گرم و مرطوب (سواحل جنوبی)
بخش عمده‌ی کشور از اقلیم گرم و خشک و سرد تشکیل شده است. از مشکلات زیست محیطی می توان به خشک سالی های دوره ای، طوفان های شن، زمین لرزه، آلودگی های پساب های صنعتی، جنگل زدایی، بیابان زدایی، فرسایش خاک و آلودگی آب اشاره کرد.
همان‌طور که پیداست بخشی از این مشکلات به واسطه‌ی جغرافیای ایران و محدودیت های طبیعی ایجاد می شود و برخی صرفا بخاطر دخالت بی رویه‌ی انسان است. در گروهی دیگر دو عامل دخیل هستند البته نقش انسان در این عوامل تشدیدگر می باشد.
حال در بحث آب به چگونگی تاثیر گذاری بخش های سه گانه‌ی مصرف آب می پردازیم که این بخش ها شامل: بخش کشاورزی، بخش شرب و بهداشت و بخش صنعت است.
کشاورزی: پر مصرف ترین بخش در استفاده از آب این قسمت است که به طور جهانی میزان مصرف آب در این بخش رشد بسیار فزاینده ای داشته است که علت اصلی آن افزایش جمعیت است. بدیهی است که با افزایش جمعیت نیاز به غذا و در نتیجه کشاورزی رونق بیشتری می‌گیرد به طوری که از سال 1920 میلادی به بعد، مصرف آب در بخش کشاورزی حدود شش برابر افزایش داشته است.
به صورت دقیق تر شصت و نه درصد از حجم کل آب مصرفی به طور میانگین، صرف بخش کشاورزی می شود که این بخش چهار درصد تولید ناخالص ملی در کشور هارا به خود اختصاص داده در نتیجه ارزش افزوده‌ی آب بسیار بسیار کمتر از آنچه هست در نظر گرفته می شود.
البته این در بهترین حالت است که الگو های مصرفی آبیاری و کشت و داشت و برداشت در این زمینه رعایت شود که متاسفانه سوء مدیریت در این زمینه اثرات جبران ناپذیری بر تراز چاه ها و سفره های آب زیرزمینی کشورمان داشته است.
به طوری که بسیاری از چاه ها و قنات ها و رودخانه ها در روستا ها و بخش های مختلف خشک شده اند از جمله مهمترین علل این اتفاق ، انتخاب استراتژی اشتباه در انتخاب محصول بوده است یعنی باید محصولی که برای کشت انتخاب می شود از لحاظ زیست محیطی متناسب با منطقه ی مورد نظر باشد تا بتواند هم بدون صرفه ی اقتصادی بالا و هم در بهترین کیفیت ممکن عمل بیاید که متاسفانه به این امر در ایران توجه نشده است.
به طور مثال شاهد کشت محصول پر آبی مثل برنج در اصفهان هستیم که اصلا عقلانی نیست چون اصفهان شهری کویری و در اقلیم گرم و خشک واقع است و اصلا مناسب کشت این محصول پر آب نیست که در سال های اخیر شاهد انتقال آب از استان های هم‌جوار مثل چهار محال و بختیاری به این استان بودیم.
در صورتیکه وضعیت آب خود استان چهار محال و بختیاری دچار مشکل است و گاهی صادرات این محصول ها به قیمت بسیار کم مشاهده می شود که می توان این عمل را به صادرات آب به دیگر کشور ها تشبیه کرد که قطعا صرفه ی زیست محیطی ندارد به همین منوال کشت محصولات پر آب در قم و … مشاهده می شود.
در بخش صنعتی: در این بخش مبحثی به نام آب پنهان یا آب مجازی اهمیت پیدا می کند. آب مجازی بدین معناست که: در تولید و صنعت آب زیادی که حدود 19 درصد است، مصرف می شود و منظور مقدار کل میزان آبیست که در فرایند تولید یک محصول از ابتدا تا انتها استفاده می شود که چون به چشم نمی‌آید برای مردم جامعه خیلی ملموس نیست.
به طور مثال برای تولید یک ورق کاغذ A4 حدود ده لیتر، برای یک عدد گوجه فرنگی حدود سیزده لیتر، برای یک عدد سیب 75 لیتر، برای یک عدد نان 135 لیتر، برای یک فنجان قهوه 140 لیتر و برای یک پاکت چیپس 185 لیتر، برای یک همبرگر 2400لیتر ، برای یک تیشرت نخی 4100 لیتر، برای تولید یک جفت کفش چرمی مردانه 8000 لیتر آب مصرف می شود.
البته این مقدار برای اقلام کوچک می باشد و این مقدار را باید در مصارف صنعتی، ساخت و ساز های ساختمانی و… مقایسه کرد. در این بخش هم ملاحظات لازم صورت نگرفته است به طور مثال در ایران باستان با زیرکی و دانش اجداد ما سازه های آبی شوش احداث شد که هنوز هم که هنوز است، بعد از گذشت سالیان سال استفاده می شود.
چرا که اصولی فکر شده و اصولی ساخته شده است اما درحال حاضر شاهد اشتباهات انسانی زیادی در این بخش هستیم مثلا احداث سد گتوند در منطقه ای که از لحاظ زمین شناختی مناسب احداث سد نبود و موجب نابودی کشاورزی و هزینه و… منطقه شد یا احداث صنایع فولاد و… که آب فراوانی می خواهند در استان اصفهان که موجب تمام شدن ذخایر آب این شهر و فرونشست شدید شده است.
در همدان با وجود اینکه شهری کوهستانی است برنامه ریزی ها آنقدر غیر اصولی بوده است که در مهر ماه سال 1401 سد اکباتان همدان از مدار خارج شد و انتقال آب از شهرستان بیجار استان کردستان به این آب صورت گرفت که موجب قطعی چند روزه ی آب شد و البته کیفیت آب های انتقالی هم مورد بحث است چرا که مقادیر بالای رسوب ها، ارسنیک و … در آن دیده شده است. در نهایت با وجود مصرف مقدار بالای آب انتظار می رود هدایت آب برای بخش صنعتی به بهترین وجه صورت بپذیرد.
بخش شرب و بهداشت: با وجود اینکه کمترین بخش مصرف آب است اما بسیار مهم است که شهروندان الگو های مصرف را رعایت کننده و سرانه‌ی مصارف از سرانه های جهانی بالاتر نباشد .
در کل وضعیت ایران در بحران آب امری کاملا جدی است که زنگ خطر های آن خیلی وقت است به صدا درآمده و باید در تمامی بخش ها ملاحظات لازم لحاظ شود تا از هدر رفت بیشتر آب جلوگیری کنیم.
